Waar gaan we bouwen? Er is nog ruimte zat binnen Arnhems gemeentegrenzen, alleen mag de stad niet uitbreiden naar het noorden om de Veluwe te sparen. Hoe lang is deze heilige grond nog houdbaar? Op dinsdag 22 maart gingen we over dit Heilige Huisje in discussie.
De Veluwe verschraalt in rap tempo door stikstof en verdroging. Als het zo doorgaat blijft er geen heilige grond over, aldus landschapsarchitect Jan Eiting, die twee jaar terug afstudeerde met een visie op dit gebied. Het natuurlijk ecosysteem van de Veluwe is de afgelopen 150 jaar gehalveerd. De remedie is om van de Veluwe één groot natuurgebied te maken: Nationaal Park Groot Veluwe. Het hooggelegen hart wordt herbestemd voor dier en plant, wonen en recreatie zit aan de randen.
De laaggelegen landbouwgronden rondom de Veluwe worden als vanouds weer kwelmoeras om water te bufferen. Zo wordt de Veluwe weer meer gevoed en stikstofuitstoot tegengegaan. De vrijgekomen erven kunnen bovendien worden ingezet voor woningbouw, waarmee de sanering wordt bekostigd en er ook een oplossing wordt geboden aan de woningnood. Er liggen, met name in de Gelderse Vallei, zo’n vijfduizend veehouderijen, stel dat je daar de helft van transformeert naar woonmilieus van gemiddeld tien woningen dan zou dit al zo’n 25.000 woningen opleveren. De infrastructuur ligt er al. Voorwaarde is dat je wel kwaliteit toevoegt en niet parasiteert op de omgeving, het herstel van de natuur en biodiversiteit blijft het voornaamste doel van Eitings visie.
In de Arnhemse Veluwerand Schaarsbergen zijn het niet zozeer veehouderijen als wel militaire terreinen die op termijn naar wonen kunnen worden omgezet. Er is sprake van dat Defensie zich gaat terugtrekken rond vliegveld Deelen en daarmee zou de Oranjekazerne vrijkomen. Dit biedt kansen voor natuurontwikkeling, recreatie en een woonmilieu à la de Buitenplaats Koningsweg. Hans Jungerius ziet er natuur-inclusieve camouflage-architectuur voor zich als knipoog naar het verleden. We moeten eens afscheid nemen van het ‘valse onderscheid tussen rood en groen’. Tot nader order blijft het echter bij ‘een gebiedsverkenning voor het Cluster Schaarsbergen’.
Tekst gaat verder na de foto’s.
Hoe concreter het wordt des te heiliger de grond, zo bleek uit de felle kritiek op de toelichting van Erik Opdam op de plannen van de Driegasthuizengroep. Arnhems oudste zorginstelling wil tussen Geitenkamp en Schelmseweg een zorgcomplex en huurwoningen voor het eigen personeel bouwen, een doelgroep die nu niet aan een woning komt. Bovendien is het landbouwgrond en kan dankzij ontwikkeling de ecologische kwaliteit worden verbeterd. ‘Zelden zo’n tendentieus verhaal gehoord’, luidde een van de kritische reacties. Maar waar de een het open landschap rond dit stuk van de Schelmseweg wil behouden, ziet de ander wel wat in de plannen die voorzien in een duidelijke behoefte. Volgens Opdam is de woningopgave dermate groot dat je het met hoogbouw in de bestaande stad niet redt. Vraag is ook of je dat moet willen. Arnhem heeft zich altijd uitgebreid aan de rand. Ligt de kwaliteit niet juist in de mix tussen rood en groen?
Een eeuw geleden trok het Rijk bij de Schelmseweg een harde grens om de Veluwe te sparen, maar het is de vraag hoelang dit nog zo blijft. De wooncrisis van nu valt in het niet bij de gevolgen van de klimaatcrisis. Wonen op de hooggelegen zandgronden is onvermijdelijk, aldus Sanda Lenzholzer, hoogleraar landschapsarchitectuur aan Wageningen UR. De visie die zij onlangs met collega’s voor Arnhem in 2120 maakte gaat ver voorbij het onderscheid tussen rood en groen. Over een eeuw wordt er massaal gewoond óp de Veluwe en dartelen edelherten tussen hoge houten woontorens. Daar moeten we niet moeilijk over doen want op Europese schaal is het Veluwse heidelandschap volgens Lenzholzer helemaal niet zo bijzonder. Toch staat ook in deze visie de natuur met stip op 1, want zonder biodiversiteit geen leven. Laat staan Heilige Grond.
Onze Huisdichter Jesse Laport sloot op 22 maart Heilige Grond af met stichtende woorden. Hoeveel huizen heb je nodig voordat je komt aan de boom?
Jan Eiting
Jan Eiting studeerde in 2020 af als landschapsarchitect aan de Academie van Bouwkunst. Voor zijn afstudeerproject maakte hij een ontwerp voor de Veluwe waarbij de afname van biodiversiteit wordt gekeerd. Met strategische interventies in het ecosysteem ontstaat er een nieuw Arcadisch natuurrijk landschap om te wonen en te recreëren. Sinds 2013 werkt hij als ontwerper aan diverse ruimtelijke opgaves in stad en land bij verschillende landschapsarchitectenbureaus. Vanaf 2017 bij Buroharro in zijn thuisbasis Arnhem.
Foto’s: Rachelle Stoffels Fotografie
De programmareeks Heilige Huisjes wordt mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds voor Creatieve Industrie